N'ịchụso ntorobịa na ume ebighị ebi, ndị ọkà mmụta sayensị atụgharịala uche ha gaa n'akụkụ dị ịrịba ama na nke bụ́ isi nke usoro ndụ anyị—telomeres. "Okpu" nchebe ndị a na nsọtụ chromosomes na-ekere òkè dị mkpa na nkewa sel na n'ozuzu ịka nká. Ka anyị na-aka nká, telomeres na-adị mkpụmkpụ, na-eduga n'ịrụ ọrụ cell, mbufụt, na ọrịa ndị metụtara afọ. Otú ọ dị, nnyocha e mere n'oge na-adịbeghị anya ekpughere ụzọ isi chebe na ọbụna ịgbatị telomeres, na-enye atụmatụ ndị nwere ike ime ka usoro ịka nká kwụsịlata.
Telomeres bụ akụkụ dị mkpa nke DNA ma na-arụ ọrụ dị mkpa n'ịkwado iguzosi ike n'ezi ihe na nkwụsi ike nke mkpụrụ ndụ ihe nketa. Okpu nchebe ndị a, nke dị na nsọtụ nke chromosomes anyị ma nwee usoro DNA ugboro ugboro, na-egbochi mfu nke ozi mkpụrụ ndụ ihe nketa n'oge nkewa cell.
Telomeres na-ekere òkè dị mkpa na usoro ịka nká. Ka anyị na-aka nká, mkpụrụ ndụ anyị na-aga n'ihu na-ekewa, telomeres na-eji nwayọọ nwayọọ na-ebelata oge ọ bụla cell kewara. Mgbe telomeres dị mkpụmkpụ, ha na-arụ ọrụ nzaghachi cellular nke na-egbochi nkewa ọzọ ma si otú a na-egbochi mmụgharị nke DNA mebiri emebi. Nke a bụ ihe nchebe dị mkpa megide mmepe nke mkpụrụ ndụ kansa, ebe ọ na-egbochi ikike nke uto na nkewa na-achịkwaghị achịkwa.
Na mgbakwunye, mkpụmkpụ nke telomeres nwekwara ike imetụta usoro ịka nká n'onwe ya. Mgbe telomeres ruru ogologo ogologo nke ukwuu, mkpụrụ ndụ na-abanye n'ọnọdụ ịdị mma ma ọ bụ ọnwụ cell wee kwụsị ike imepụtaghachi. Mbelata telomeres na-aga n'ihu na-ejikọta ya na ịka nká cellular na mmepe nke ọrịa ndị metụtara afọ, gụnyere ọrịa obi, ọrịa shuga, na ọrịa neurodegenerative.
Ọ bụ ezie na mkpirisi telomere bụ usoro okike nke na-eme ka anyị na-eme agadi, ụfọdụ ihe ndị na-eme ka ndụ ndụ na nrụgide gburugburu ebe obibi nwere ike ime ka usoro a dịkwuo elu. Ihe ndị dị ka nrụgide na-adịghị ala ala, nri na-adịghị mma, enweghị mgbatị ahụ, ise siga, na ikpughe na nsị na-ejikọta ya na mbelata telomere ngwa ngwa, na-eduga n'ịka nká na ịba ụba nke ọrịa ndị metụtara afọ.
Telomeres bụ usoro DNA ugboro ugboro nke na-etolite oyi akwa nchebe na nsọtụ chromosomes. Ha na-echebe megide mbuze nke mkpụrụ ndụ ihe nketa dị mkpa n'oge nkewa cell. Otú ọ dị, site na mmụgharị nke cell ọ bụla, telomeres na-ebelata ndammana. Usoro mbelata a nwere njikọ chiri anya na ịka nká, dịka mkpụrụ ndụ na-erute ebe telomeres na-adị mkpụmkpụ nke ukwuu, na-ebute senescence cell na n'ikpeazụ ọnwụ cell. Mbelata telomeres na-aga n'ihu na nkewa mkpụrụ ndụ jikọtara ya na usoro ịka nká nke ahụ.
Mgbe telomeres dị mkpụmkpụ, mkpụrụ ndụ na-abanye na ọkwa a na-akpọ senescence cellular. N'ime oge a, mkpụrụ ndụ na-efunahụ ike nkewa na ịba ụba, na-arụ ọrụ na-adịghị arụ ọrụ, na-eduga na mmebi nke anụ ahụ na akụkụ dị iche iche. Mbelata a na-apụta ìhè na ọrịa ndị metụtara afọ dịka ọrịa obi, ọrịa neurodegenerative, na ọrịa kansa. Ya mere, telomeres na-arụ ọrụ dị ka elekere ndu nke na-ekpebi ogologo ndụ nke cell.
Mbelata telomeres na-aga n'ihu na-ejikọta ahụ ike na mbelata. Ogologo Telomere abụrụla ihe dị mkpa biomarker maka ịlele afọ ndụ mmadụ, nke nwere ike ịdị iche na oge oge. Nnyocha na-egosi na ndị nwere telomeres dị mkpụmkpụ nwere ohere dị ukwuu nke ọrịa ndị metụtara afọ, mbelata ọrụ mgbochi na ọnwụ dị elu.
● Ibu oke ibu: Nnyocha na-egosi na ọnụ ọgụgụ dị elu (BMI) jikọtara ya na ogologo telomere dị mkpụmkpụ. Ndị mmadụ n'otu n'otu nwere oke mkpokọta na adiposity afọ nwere telomeres dị mkpụmkpụ, na-atụ aro na oke ibu nwere ike mee ka usoro ịka nká dịkwuo elu yana ogologo telomere dị mkpụmkpụ n'aka nke ya nwere ike bụrụ ihe ize ndụ maka ịba ụba adiposity.
●Oxidative nchekasị na mbufụt: Nchegbu oxidative kpatara enweghị ahaghị nhata n'etiti ụdị oxygen na-emeghachi omume (ROS) na antioxidants nwere ike iduga mbelata telomere. ROS nwere ike imebi telomeric DNA, na-eme ka usoro nrụzi rụọ ọrụ ma jiri nwayọọ nwayọọ na-emebi telomeres. Mbufụt na-abụkarị nke na-adịghị ala ala ma nwee ike ime ka nrụgide oxidative dịgide ma mee ngwa ngwa telomere attrition.
● Ahụ ike nke uche: A maara na ahụike uche ka mma na-atụnyekwa ụtụ na ahụike anụ ahụ. N'agbanyeghị akụkọ ụfọdụ na-emegiderịta onwe ya, enwere ọtụtụ nsonaazụ na-akwado njikọ dị n'etiti ogologo telomere dị mkpụmkpụ na ọkwa dị elu nke nrụgide na-adịghị ala ala. Ọzọkwa, ahụmahụ nke trauma, ịda mbà n'obi, na nchegbu nwere ike imetụta ogologo telomere ma tinye aka n'ịka nká.
● Ibi ndụ na-adịghị mma: ise siga, ịṅụ mmanya, àgwà iri nri na-adịghị mma, wdg.
● Mmanya mkpụrụ ndụ ihe nketa nke onwe: Ụfọdụ ndị nwere ike iketa telomeres dị mkpụmkpụ, na-eme ka ha na-eme ka usoro ịka nká ngwa ngwa.
● Enweghị mmega ahụ: Mmekọrịta dị n'etiti mmega ahụ, omume ịnọ jụụ na ogologo telomere ka amụbawo nke ukwuu
● Anaghị ehi ụra
Mụta maka mgbaàmà erughi eru:
● Ọnọdụ ịda mbà n'obi, ọnọdụ ịda mbà n'obi
● Nsogbu ihi ụra
● Ọgwụgwọ ọnya na-adịghị mma
● ebe nchekwa adịghị mma
● Nsogbu mgbari nri
● Ihe mgbochi asambodo
●Agụụ na-adịghị mma
Chọpụta ihe kpatara ya:
●Nri na-adịghị mma: karịsịa na-agụnye otu nri, nri na-adịghị edozi ahụ, na bulimia.
●Malabsorption: Ụfọdụ ọnọdụ, dị ka ọrịa celiac na ọrịa bowel na-egbuke egbuke, nwere ike ime ka ahụ ghara ịmịnye nri.
● Ọgwụ: Ụfọdụ ọgwụ nwere ike igbochi mmịnye ma ọ bụ iji ụfọdụ ihe na-edozi ahụ́ eme ihe.
●Mmetụta mmetụta uche: ịda mbà n'obi, nchegbu.
1. Omega-3 fatty acids
Omega-3 fatty acids enwetawo nlebara anya zuru oke maka oke uru ahụike ha, nke metụtara ahụike obi. Agbanyeghị, nyocha na nso nso a na-egosi na abụba ndị a dị mkpa nwekwara ike rụọ ọrụ dị mkpa n'ichekwa telomeres. Nnyocha e bipụtara na Journal of the American Medical Association (JAMA) na-egosi na ndị nwere oke omega-3 fatty acids n'ọbara ha nwere ogologo telomeres, na-atụ aro njikọ dị n'etiti nri ndị a na ịka nká.
2. Vitamin na mineral
Dị ka antioxidants siri ike, a maara vitamin C na E maka ọrụ ha n'ịkwado ahụike cellular n'ozuzu yana igbochi nrụgide oxidative. Na mgbakwunye, folate na beta-carotene yana mineral zinc na magnesium na-egosi mmetụta dị mma n'igbochi nrụgide oxidative na mbufụt. Nnyocha nke Mahadum California, San Francisco mere, chọpụtara na ndị na-erikarị vitamin C na E nwere ogologo telomeres, na-atụ aro na vitamin ndị a bụ isi nwere ike ichebe telomeres pụọ na mmebi ma nyere aka ịka nká n'ụzọ amara.
3. Polyphenols
Polyphenols bụ kemịkalụ sitere n'okike nke a na-ahụkarị na mkpụrụ osisi, akwụkwọ nri, na nri osisi nke egosiri na ọ nwere mmetụta dị mma na ogologo telomere na ịka nká. Otu nnyocha e bipụtara na American Journal of Clinical Nutrition chọpụtara njikọ dị n'etiti oriri polyphenol dị elu na ogologo telomeres. Ịtinye ụdị mkpụrụ osisi, akwụkwọ nri, teas na ngwa nri dị iche iche na nri gị nwere ike inye aka kwalite oriri polyphenol ma nwee ike ịkwado nchekwa telomere.
4. Resveratrol
Resveratrol, nke a na-achọta na mkpụrụ vaịn, mmanya na-acha ọbara ọbara na ụfọdụ mkpụrụ osisi, adọtala uche maka ikike ya na-egbochi ịka nká. Ọ na-arụ ọrụ enzyme a na-akpọ Sirtuin-1 (SIRT1), nke nwere mmetụta maka ọtụtụ uru ahụike, gụnyere nchedo telomere. Ọmụmụ anụmanụ na-egosi na resveratrol nwere ike ịbawanye ọrụ nke telomerase, enzyme nke na-ahụ maka idobe ogologo telomere. Ọ bụ ezie na achọrọ nyocha karịa, gụnyere oke nri nke nwere resveratrol na nri gị nwere ike inye aka chebe ma chekwaa telomeres.
5. Rie nri ziri ezi bara ụba na antioxidants
Nri bara ụba nke antioxidant nwere ike inwe mmetụta dị mma na ogologo telomere, dabere na mbufụt dị ala jikọtara ya na oriri dị elu nke mkpụrụ osisi ọhụrụ, akwụkwọ nri, mkpo, azụ, anụ ọkụkọ, na ọka zuru oke.
a.Tomato, gụnyere blueberries, strawberries na raspberries, ọ bụghị nanị na-atọ ụtọ uto gị kamakwa na-enye ọtụtụ uru ahụike. Antioxidants na tomato na-ewepụ ihe ndị na-emerụ ahụ na-emerụ ahụ, na-ebelata nrụgide oxidative ma na-akwalite nkwụsi ike telomere. Na mkpụrụ osisi ahụ bara ụba na antioxidants, vitamin na eriri, nke e jikọtara ya na ogologo telomere dị mma na ahụ ike cell.
b.Tinyere ọka dị ka quinoa, osikapa aja aja na achịcha ọka wit na nri gị nwere ike inwe mmetụta dị mma na telomeres. Carbohydrates ndị a dị mgbagwoju anya bara ụba na eriri, vitamin, mineral na antioxidants. Nnyocha ahụ chọpụtara na ịgbakwụnye starch na-eguzogide ọgwụ na nri attenuated telomere shortening na colon cell nke oke nri na-acha uhie uhie ma ọ bụ anụ ọcha, na-atụ aro mmetụta nchebe nke eriri nri.
C.Akwụkwọ nri akwụkwọ ndụ akwụkwọ ndụ dị ka akwụkwọ nri, kale, na broccoli bara ụba na vitamin, mineral, na antioxidants ndị na-enyere aka ịlụso nrụgide oxidative ọgụ na mbufụt. Site n'ime nke a, ha nwere ike ịkwado ogologo telomere na iguzosi ike n'ezi ihe.
d.Akụ na mkpụrụ osisi, gụnyere almọnd, walnuts, mkpụrụ chia, na mkpụrụ flax, bụ ihe mgbakwunye mara mma na nri na-akwado telomere. Ụlọ ọkụ ndị a na-emepụta ihe ọkụkụ jupụtara na abụba dị mma, eriri, na ọtụtụ vitamin na mineral ndị na-enye uru ahụike dị iche iche. Nnyocha na-egosi na iri mkpụrụ na mkpụrụ nwere ike jikọta ogologo telomere ogologo na obere ihe ize ndụ nke ọrịa na-adịghị ala ala.
1. Mmega ahụ
Ejikọtara mmega ahụ mgbe niile na ogologo telomere dị ogologo. Inye aka n'omume ikuku ikuku na-agafeghị oke, dị ka ịgba mwe mwe ọsọ ma ọ bụ ịgba ígwè, ọ bụghị nanị na-akwalite ahụ ike zuru ezu kamakwa na-akwalite mmezi telomere. Mmega ahụ na-enyere aka belata nrụgide oxidative na mbufụt, nke abụọ nwere ike ibute telomeres dị mkpụmkpụ.
2. Nri na nri
Iri nri siri ike, nke dabara adaba na antioxidants, vitamin, na omega-3 fatty acids nwere ike inwe mmetụta dị mma na ogologo telomere. Antioxidants na-enyere aka ịlụso nrụgide oxidative ọgụ, bụ isi ihe na-akpata mbibi telomere. Nri gụnyere mkpụrụ osisi, akwụkwọ nri, mkpụrụ osisi dum, na protein ndị na-esighị ike nwere ike ịkwalite telomeres dị mma.
3. Nlekọta nchekasị
A na-ejikọta nrụgide na-adịghị ala ala na mkpirisi telomere emelitere. Ịgbakwunye usoro nlekọta nchekasị dị ka ntụgharị uche, yoga, ma ọ bụ omume iche echiche nwere ike ibelata nrụgide nrụgide n'ụzọ dị irè, nwere ike ibelata mbibi telomere. Mbelata nchekasị dị oké mkpa iji nọgide na-enwe ezigbo ahụike telomere.
4. Ịdị mma ụra
Ịra ụra nke ọma dị oké mkpa maka ọtụtụ akụkụ nke ahụ ike anyị, mmetụta ya na telomeres abụghịkwa ihe ọzọ. A na-ejikọta àgwà ụra na-adịghị mma na ogologo oge na ogologo telomere dị mkpụmkpụ. Gbaa mbọ ka ị nọgide na-enwe usoro ihi ụra na-agbanwe agbanwe ma na-emezi ịdị ọcha nke ụra iji kwalite izu ike na ahụike telomere gị.
5. Ịṅụ sịga na ịṅụ mmanya
Ọ bụghị ihe ijuanya na nhọrọ ndụ ndị na-emerụ ahụ dị ka ise siga na ịṅụbiga mmanya ókè na-ejikọta ya na telomere dị mkpụmkpụ. Omume abụọ a na-emepụta nrụgide oxidative, mbufụt, na mmebi DNA nke na-enye aka na mbibi telomere ozugbo. Ịkwụsị ịṅụ sịga na ibelata ịṅụ mmanya na-aba n'anya nwere ike inye aka ịnọgide na-enwe ogologo telomere na ahụ ike cell.
Ajụjụ: Ụfọdụ ọrịa nwere ike imetụta ogologo telomere?
A: Ee, ụfọdụ ọrịa, ọkachasị ndị metụtara mbufụt na-adịghị ala ala ma ọ bụ nrụgide oxidative, nwere ike mee ka mbelata telomere dị ngwa ngwa. Ọmụmaatụ gụnyere ọrịa obi, ọrịa shuga, oke ibu, na ọrịa autoimmune. Na mgbakwunye, ihe ndị na-emebi DNA dị ka radieshon na ikpughe na nsị nwekwara ike ibute telomere attrition.
Ajụjụ: Ogologo telomere ọ bụ naanị maka usoro ịka nká?
A: Ọ bụ ezie na ogologo telomere bụ ihe dị oke mkpa na ịka nká cellular, ọ bụghị nanị na-ekpebi usoro ịka nká n'ozuzu ya. Ihe ndị ọzọ gbasara mkpụrụ ndụ ihe nketa na gburugburu ebe obibi, dị ka mgbanwe epigenetic, nhọrọ ndụ, na ọnọdụ ahụike onye ọ bụla, nwere ike imetụta otú ahụ anyị si eme agadi. Ogologo Telomere na-eje ozi dị ka ihe na-egosi ịka nká cellular mana ọ bụ naanị otu akụkụ nke mgbagwoju anya ịka nká.
Disclaimer: Edemede a bụ naanị maka ozi izugbe na e kwesịghị ịkọwa ya dị ka ndụmọdụ ahụike ọ bụla. Ụfọdụ ozi biputere blọọgụ na-abịa site na ịntanetị na ọ bụghị ọkachamara. Webụsaịtị a na-ahụ maka nhazi, nhazi na idezi akụkọ. Ebumnuche nke ibuga ozi ndị ọzọ apụtaghị na ị kwenyere n'echiche ya ma ọ bụ kwado na ọdịnaya ya bụ eziokwu. Gakwuru onye ọkachamara ahụike mgbe niile tupu i jiri mgbakwunye ọ bụla ma ọ bụ mee mgbanwe na usoro nlekọta ahụike gị.
Oge nzipu: Ọktoba 08-2023
